JÁN KUDLIČKA – ZNAKI

Słowacki malarz, grafik i pedagog Ján Kudlička (1948) pochodzi z miejscowości Ružomberok, gdzie spędził dzieciństwo i uzyskał podstawowe wykształcenie muzyczne i plastyczne. W życie artystyczne wkraczał w skomplikowanym okresie początku lat siedemdziesiątych wspólnie z silnym pokoleniem artystów, których twórczość jest dziś wysoko ceniona – R. Brun, D. Kállay, D. Tóth, V. Kordoš, M. Mudroch, I. Rumanský, M. Meško, R Sikora, O. Laubert i inni.

Na formowanie artystycznego postrzegania Jána Kudlički miały wpływ studia w Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Bratysławie (1966 – 1972), gdzie początkowo był uczniem prof. Ladislava Čemickiego, jednak znaczną część studiów uczęszczał na zajęcia w atelier kompozycji figuratywnych i pejzażu prof. Jána Želibskiego. I to właśnie silna i wyrazista osobowość prof. Želibskiego wywarła wyraźny wpływ na wszystkich jego uczniów, w tym również na Jána Kudličkę. Potwierdzeniem wyników, jakie Kudlička uzyskał na studiach, była przyznana mu Doroczna Nagroda WSSP w Bratysławie za dyplomowy cykl obrazów Słowacki Pejzaż (1972). Tematyka ta fascynowała go później przez całe życie.

Już w szkole stworzył zbiór dzieł – znaków, doskonałych kompozycji, w których starał się uchwycić podstawowe wizualne i plastyczne wartości pejzażu. Na początku lat siedemdziesiątych, gdy na Słowacji zwiększył się nacisk na figuratywność, Kudlička skłonił się do bardziej jednostkowego ujmowania pejzażu i właśnie te dzieła miały największe znaczenie dla jego twórczości – problematyce pejzażu-znaku poświęcił się w całej swej twórczości, zaś szczególnie intensywnie i programowo zajmuje się nią obecnie.

Po ukończeniu studiów młody malarz powrócił do rodzinnego Liptowa. Liptów i jego krajobraz dostarczały artyście wystarczającą ilość źródeł inspiracji, tak do rysunku, jak i malarstwa. Jednakowo oczarowała go Orawa. Związek wizualnych i estetycznych wartości orawskiego i liptowskiego krajobrazu wywołuje w nim napięcie na wzór połączenia pierwiastków kobiecych i męskich. Atmosfera pejzażu, uczuciowy stosunek do domu rodzinnego, silna kulturalna i moralna tradycja, znacząco oddziałujące środowisko, gdzie przez wieki rozwijała się czysta i różnorodna twórczość ludowa, dostarczają artyście wielu pomysłów i inspiracji na drodze do odkrycia archetypu. Poznaje i analizuje plastyczne ślady sztuki ludowej, i to nie tylko w domu, na północy Słowacji. Swoją uwagę kieruje w stronę sztuki prymitywnej i rdzennych kultur Afryki i Ameryki. Z drugiej strony interesuje się światową i słowacką moderną i intensywnie czerpie z jej najlepszych źródeł – na jego twórczość i życie duży wpływ wywarły przyjacielskie spotkania z Ľudovítem Fullą, Ester M. Šimerovą oraz M. Martinčekiem, które w znaczny sposób ukierunkowały artystyczną drogę Jána Kudlički, w dialogu z nimi odnajdywał niezbędną pewność, co do swego autorskiego programu.

Początkowe lata były etapem dojrzewania, poszukiwania własnego artystycznego stylu, gromadzenia i opracowywania nowych, własnych źródeł inspiracji. Twórczość Kudlički w tym czasie miała wiele twarzy, była intymna i liryczna, stopniowo zyskała samodzielność i dojrzałość stylu.
Trochę później autor stopniowo zredukował swój malarski słownik i podkreślił jedynie najbardziej znaczące elementy dzieła, które zredukował do symbolu. Jednocześnie wybór tematyki skupił się na selekcji i połączeniu takich ogólnoludzkich wartości, jakimi są miłość, czułość, płodność, narodziny, pozostawienie śladu, przesłania, wartości dla kolejnych, przyszłych pokoleń. W szerszym kontekście dotyczyło to stosunków rodzinnych, patriotyzmu, miłości do swego miejsca, ziemi, własnych korzeni, do tradycji.

W jego malarskim dziele łączą się elementy poetyckie, zbliżające się do lirycznej abstrakcji, z elementami racjonalno-konstruktywnymi, często dominującymi w jego twórczości. Podobnie jest również w jego najnowszym dorobku. Przez lata dialogu z pejzażem przechodzi od jego powierzchni do wnętrza, do duszy krajobrazu. Intensywnie i łapczywie poszukuje tego, czego poszukiwało przed nim wielu artystów poprzednich wieków, przede wszystkim podstawowego znaku, archetypu, który w zagęszczonej, spotęgowanej formie przedstawi esencjonalne świadectwo o pejzażu Jána Kudlički. Znaku, który umożliwia obserwatorowi stworzenie nieskończonej ilości własnych wyobrażeń na temat krajobrazu. Kształtu, który nie będzie w żaden sposób burzyć swobodnej wyobraźni uważnego odbiorcy. Jego pejzaże mają związek nie tylko z wewnętrznym wyobrażeniem ojczyzny, krajobrazu własnego dzieciństwa, który każdy nosi w sobie, są przedstawieniem pejzażu – przestrzeni. Przestrzeni, która nie jest ograniczona jedynie Kotliną Liptowską, ale jest częścią świata i wszechświata. Dlatego w jego twórczości pojawia się często sferyczny (eliptyczny) kształt, symbol wszechświata, którego środkiem jest pejzaż Kudlički (cykl Przestrzenie Sferyczne, Znaki Sferyczne). Stworzenie znaku, za pomocą którego autor anonsuje swój pejzaż rodzi się wraz z uważnym spojrzeniem z góry, przypomina mapę – to są właśnie kody pejzażu. W celu osiągnięcia silnych znaczeniowych związków i nieograniczonych przestrzeni zwielokrotnia i wzmacnia działanie światła. Dla podkreślenia efektu korzysta z koloru, tworzy wewnętrzną architekturę dzieła, architekturę intelektualnie surową, pozbawioną wszystkiego, co nieistotne. Forma wynika z podstawowych elementów, autor wybiera ją, by dotrzeć do uniwersalnego kształtu, do znaku reflektującego uniwersum i zdolnego istnieć gdziekolwiek we wszechświecie, wysyłać czytelne, zrozumiałe sygnały, świadectwa o krajobrazie planety Ziemia.

Szczególna, wyjątkowa atmosfera Wenecji, widziana i odczuwana podczas jej licznych odwiedzin, zainspirowała go do stworzenia cyklu Weneckie znaki wodne. W nim na podstawie elementów wizualnych, charakterystycznych dla tego bajkowego miejsca, wyjaśnia jego niepowtarzalną poetyckość, zbudowaną na świetle, kolorze, zapachu i muzyce. Oprócz osobistych przeżyć z podróży do Wenecji inspiracją była również poetyka dzieła Jana Zrzavégo oraz proza Josifa Brodskiego Znaki wodne - Odzwierciedlenie czasu.

Obecnie weneckie inspiracje pojawiają się w pracy nad ojczystym pejzażem (cykl Czerwone pejzaże). Są to geometrycznie konstruowane kompozycje znaków, które wzmacniają ukierunkowanie jego dzieła w stronę otwartego odbierania koegzystencji człowieka i krajobrazu w czasie i przestrzeni, poszukiwanie łączności między uniwersalną pamięcią a ludzką wolą twórczą, rzeczywistością a wymiarami własnego postrzegania świata.
W swoich obrazach, pastelach, czy litografiach nigdy nie wykorzystuje jedynie twardego, jednoznacznego, dokładnego kształtu znaku – kodu, zawsze dodaje mu niezależnie ludzki rozmiar. Kudlička czyta pejzaż i zapisuje znaki, tworzy własny alfabet, za pomocą którego prowadzi z nim dialog. Jego dzieła zawierają często wyraźne, innym razem ściszone rytmy i zdradzają głęboki związek autora z muzyką, związek tak ważny, że muzyka ma bezpośredni wpływ na jego twórczość przy kreowaniu atmosfery podczas pracy twórczej. Taki charakter mają jego dzieła z wolnego cyklu Partytura pejzażu, w których stopniowo z kodów pejzażu o zamkniętej formie uwalniają otwarte rytmiczne struktury znaków z immanentnymi cechami dźwięków, łączą się w grupy, w kształtno-kolorystyczną instrumentację, stroją harmonijnie całość dzieła i umożliwiają przejście do czysto abstrakcyjnego świata muzyki.

Ján Kudlička reprezentuje późną słowacką modernę z wpływami postmodernizmu. Jego dzieło przedstawia cztery dziesięciolecia poszukiwań nowych form wyrazu dla tradycyjnej, odwiecznej problematyki pejzażu w zestawieniu ze współczesnym światem. Dzieło, które powstaje, rozwija się na uboczu, na ustroniu małego prowincjonalnego miasteczka, w ramach konsekwentnie realizowanego indywidualnego programu twórczego. Środowisko, w którym autor mieszka i tworzy, nie jest jednak pustą ramą, eliminującą destrukcyjne elementy i stwarzającą atmosferę równowagi dla spokojnej pracy. Jest ważniejsze – dla genezy jego twórczości oznacza o wiele więcej, bowiem z tego wyrasta jego sztuka i jest tego nieodłączną częścią. Kudlička często w poszukiwaniu sztuki podróżuje do kulturalnych metropolii, odwiedza muzea i galerie, studiuje najnowsze trendy i sztukę poprzednich epok historycznych. Podczas odwiedzin Krakowa, czy też w swoim drugim atelier w Pradze wrażliwie chłonie wielkomiejską atmosferę, aby potem, napełniony przeżyciami, wrócić do domu, do swojego otoczenia.

Dzieło Jána Kudlički jawi się jako dojrzała, zamknięta całość, która w specyficznej metaforze łączy pociąg do piękna, indywidualną symbolikę, archetypalne postulaty, łączność człowieka z naturą, pejzażem, ziemią, wszechświatem i wiarą w ogólnoludzkie wartości, stare jak sama ludzkość. Jest pogodzone z naturalną gradacją, dojrzewaniem, gdzie jeden etap twórczości przygotowuje podstawy pod kolejny, znaczeniowo i przedmiotowo bogatszy, głębszy. Zmienia się, rozpala i dojrzewa razem z ludzkim, indywidualnym rozwojem autora. Dziś jest to silne, bogate, plastycznie i konceptualnie kompletne dzieło, wypowiedź autora na temat stosunku do przyrody, przestrzeni, czasu, na temat stosunku człowieka do najważniejszych zasad istnienia, które odwiecznie wyznaczają jego egzystencję, i które znajdują w nim odbicie. Dzieło, które mówi o korzeniach autora, jego talencie, o wymiarze umiejętności odbierania otaczającego świata, o jego wartościach, wolności twórczej, autentycznej poetyce. Dzieło, które za pomocą czystej formy znaku wysyła sygnał człowiekowi, okolicy, Ziemi, Wszechświatowi, nieograniczonej Przestrzeni.

Liptovský Mikuláš, lipiec 2009
PhDr. Karol Maliňák